Digitale diensten onder de loep in verkiezingsprogramma’s TK23

Publieke omroep

In de verkiezingsprogramma’s is traditioneel veel aandacht voor de publieke omroep en dan met name de interne organisatie daarvan met omroepverenigingen. Ook nu hebben D66, VVD, Christenunie en FvD daar (uitgebreide) teksten over. Voor (leden van) NLconnect is dat alleen relevant waar het gaat om de financiering van de NPO. Die wordt immers betaald met belastinggeld, advertentie-inkomsten en bijdragen van aanbieders van televisiepakketten. De aanbieders van televisiepakketten betalen jaarlijks vele miljoenen aan de NPO om de publieke content te mogen doorgeven aan kijkers. Zo’n twintig aanbieders van televisiepakketten zijn aangesloten bij NLconnect.

De Christenunie wil tornen aan de STER-inkomsten: ‘om de publieke opdracht die de NPO heeft waar te kunnen maken is een stabiele financiering nodig, die niet afhankelijk is van reclame-inkomsten’. Als het budget gelijk moet blijven, resteren dan natuurlijk alleen de andere geldstromen. Ook D66 heeft die geldstromen op het oog. De partij treeft naar een reclamevrije publieke omroep en ‘ter compensatie krijgt de publieke omroep extra staatsinkomsten en zoeken we naar andere inkomstenbronnen via de omroepen’. Een duurder televisieabonnement ligt dan al snel op de loer en daarmee een verdere daling van het aantal televisie-abonnees en stijgend gebruik van illegale video-diensten. De vraag is of de NPO daar nou echt mee gediend is. 

Ook aan rechterzijde van het spectrum is het budget niet vanzelfsprekend. Maar daar zoekt men de oplossing in reorganisatie door vermindering van het aantal televisiekanalen en de hoeveelheid geproduceerde uren aan content. NSC en FvD kiezen voor twee publieke zenders in plaats van de huidige drie. JA21 wil het budget halveren en terug naar één net. De PVV wil dat de financiering van de NPO geheel wordt beëindigd. 

Videostreaming 

In de programma’s deze keer een groeiende focus op VoD-content. Dat is natuurlijk ook wel logisch, want er wordt steeds minder lineaire TV gekeken en streamingdiensten groeien. Al moeten we dat wel in perspectief plaatsen, want de lineaire kijtijd is met 127 minuten per dag (plus 27 minuten uitgesteld kijken) nog altijd veel hoger dan de 46 minuten per dag die Nederlanders gemiddeld besteden aan Video on Demand via streamingdiensten.  

D66 wil dat ‘de publieke omroep met commerciële omroepen samenwerkt aan NLZiet: 
één volwaardig platform voor alle Nederlandse programma’s, documentaires en speelfilms.’ Dat is een herhaling van een oud pleidooi van de Raad voor Cultuur uit 2018, dat toen de plank al missloeg. Alle televisie-aanbieders bieden natuurlijk al platforms aan met alle Nederlandse content die hen wordt aangeboden.

Christenunie wil juist dat NPO Plus - de betaalde VoD-dienst van de NPO en onderdeel van NLZiet - stopt. De partij wil dat de publieke programma’s voor iedereen toegankelijk moeten zijn. Dat sluit aan bij de wens van GroenLinks-PvdA om ‘alle producties van de publieke omroep op internet gratis toegankelijk (te) maken’. Een begrijpelijke wens voor publiek gefinancierde content. Logisch zou natuurlijk zijn om de programma’s dan ook gratis aan te bieden aan alle televisiepakket-aanbieders, die immers reeds miljoenen kijkers bedienen. Zo optimaliseer je het bereik van de publieke content. Maar dan moeten de inkomsten uit STER en rijksbegroting wel stabiel blijven.

NSC vindt dat onlineplatforms en streamingdiensten meer moeten bijdragen aan het verdienmodel van de culturele sector. GroenLinks-PvdA wil een exploitatieheffing voor commerciële online-exploitanten invoeren, over de inkomsten van onder meer streaming-abonnementen. Dat is precies van de huidige regering beoogt met het wetsvoorstel investeringsverplichting Nederlands cultureel audiovisueel product. Als de Eerste Kamer dat wetsvoorstel aanneemt gaan grotere streamingdiensten, straks 5% van hun Nederlandse jaaromzet investeren in Nederlandse producties. De maatregel moet ertoe leiden dat meer Nederlandse producties te zien zijn bij streamingdiensten zoals Netflix, Disney+ en Videoland. 

Lokale omroep

In mei stuurde staatssecretaris Uslu haar visiebrief over lokale omroepen naar de Kamer. Hierin is het plan opgenomen om door schaalvergroting en kwaliteitseisen te komen tot een professioneel, onafhankelijk en financieel gezond bestel van lokale omroepen. Met een structurele extra investering van circa € 16 miljoen per jaar kan de financiële basis van lokale omroepen worden verstevigd. Deze voornemens hebben de steun van NLconnect. Onze industrie stond in de jaren ’70 van de vorige eeuw aan de wieg van de lokale publieke televisieomroep en onze leden geven de lokale omroepen nog altijd graag door in hun televisiepakketten. Lokale publieke omroepen zijn van essentieel belang voor de lokale democratie en samenleving. Over vrijwel de gehele linie (NSC, BBB, D66, PvdD, CU, CDA, SP en Volt) is gelukkig steun voor versterking van de lokale en regionale omroepen. 

Digitale inclusie

We communiceren als samenleving steeds meer digitaal en iedereen moet mee kunnen doen in die digitale samenleving. Soms hebben mensen daarbij extra hulp nodig. In de programma’s van GroenLinks-PvdA, D66, Volt en Christenunie daarom aandacht voor digitale inclusie. GroenLinks-PvdA wil een ‘overheidsbrede aanpak van digitale inclusie, met maatwerk voor verschillende kwetsbare groepen’. Volt, Christenunie en D66 leggen de focus op toegankelijkheid. Volt en Christenunie willen meer toegankelijke overheidscommunicatie. 

Christenunie vindt daarbij ook dat mediadiensten zich moeten inspannen om hun aanbod toegankelijk te maken voor auditief en visueel beperkten. Er zijn 300.000 Nederlanders met een visuele beperking en 1.500.000 Nederlanders die doof of slechthorend zijn en voor wie toegang tot en gebruik van audiovisuele mediadiensten niet altijd eenvoudig is. De leden van NLconnect bieden en ondersteunen daarom uiteenlopende tools voor deze doelgroep. Zo is bij veel settopboxen spraakbesturing/stembediening een standaard functie. Ook kunnen gebruikers in veel streaming en TV-platforms ondertitelsporen selecteren en activeren en soms ook een apart audiospoor voor gesproken ondertiteling of audiodescriptie. Dan moet dat spoor natuurlijk wel worden meegezonden. D66 wil in dat kader dat in de Mediawet verplichtingen voor audiodescriptie bij de publieke programma’s komen.

Digitale vaardigheden

Om de toekomstige generatie klaar te maken voor de wereld van morgen is het cruciaal dat ze leert omgaan met de digitale wereld. Zo leren kinderen niet alleen belangrijke digitale vaardigheden die ze nodig hebben in hun studerende en werkende leven, maar ook hoe ze bijvoorbeeld veilig omgaan met sociale media en hun online privacy. Digitale geletterdheid is daarom terecht opgenomen als basisvaardigheid voor het hernieuwde curriculum voor het primair en voortgezet onderwijs. Echter, er wordt in de politiek al tijden gesteggeld over de invoering hiervan. NLconnect vindt dat dit moet stoppen. Digitale geletterdheid moet zo snel mogelijk worden opgenomen in het curriculum inclusief de bijbehorende financiering voor de ontwikkeling daarvan. Ook is het van belang dat digitale geletterdheid integraal onderdeel wordt van de lerarenopleiding. Zo’n pleidooi voor digitale vaardigheden is gelukkig bij vrijwel alle partijen te lezen (VVD, NSC, GroenLinks-PvdA, BBB, D66, PvdD, Volt en BVNL). GroenLinks-PvdA en PvdD worden het meest concreet en noemen het opnemen van digitale vaardigheden en mediawijsheid het kerncurriculum van het onderwijs en in bijscholing van leraren. VVD, BBB, D66, CDA, SGP en JA21 zijn verder ook voor meer en beter techniekonderwijs. 

Digital Services Act en social media

De digitaledienstenverordening (Digital Services Act, DSA) is voor de grootste Tech-partijen inmiddels in werking getreden en voor andere online diensten en platforms gebeurt dat begin volgend jaar. Qua verplichtingen geldt in de DSA een gelaagdheid die volgt uit de ‘afstand’ die partijen hebben tot de betreffende content. De meeste verplichtingen gelden voor online platforms die een rechtstreekse relatie hebben met de eindgebruiker die content plaatsen en ook eigen voorwaarden hanteren voor wat betreft het modereren van content. Minder verplichtingen gelden voor partijen die geen rechtstreekse relatie met eindgebruikers hebben maar alleen data opslaan, zoals hosters. Voor ‘mere conduit’ diensten als internet access gelden nog weer minder verplichtingen dan voor hostingdiensten. Wat betreft dat laatste heeft de PvdD oog voor de positie van access providers als neutraal doorgeefluik: ‘burgers hebben recht op een vrij internet zonder filters, blokkades of doorgifte van gegevens door providers’. 

Voor online platforms en social media introduceert de DSA onder meer verplichtingen om illegale inhoud op te sporen en te verwijderen en voor meer transparantie. Dat moet burgers beter beschermen tegen desinformatie, nepnieuws en schendingen van grond- en mensenrechten. Veel partijen sorteren in hun programma’s op deze regels van de DSA voor. Zo wil Christenunie Europese zorgplicht voor digitale platforms en hostingbedrijven om op te treden tegen bedreigingen en desinformatie wanneer dit op hun platforms plaatsvindt. Ook bij VVD, PvdA-GroenLinks, D66, PvdD, CDA en Volt is veel aandacht voor haatzaaien, desinformatie, extremisme via social media. 

FvD wil daarentegen juist een ‘anti-censuurwet’: ‘geen censuur van niet-strafbare uitingen op social media. Big Tech-bedrijven mogen alleen strafbare uitingen modereren.’ De partij wil ‘de Digital Services Act terugdraaien’. Ook BVNL wil dat diverse perspectieven worden gehoord en gerespecteerd: ‘We zetten ons in voor wetgeving en beleid om de vrijheid van meningsuiting op internet, met name op social media, te waarborgen’. Maar de partij wil ook ‘de invloed van Big Tech bedrijven kritisch tegen het licht 
houden’.

VVD en PvdA-GroenLinks willen de algoritmes van social media platforms verder aan banden leggen. D66 wil dat niet-gepersonaliseerde algoritmes de standaard worden en wil verslavende algoritmes op Europees niveau aanpakken. Ook PvdA en CU willen regels om sociale media minder verslavend te maken. Volt wil alternatieven voor de huidige sociale media en GroenLinks-PvdA wil investeren in publiek-civiele alternatieven voor commerciële sociale media en platformdiensten.

Christenunie streeft verder naar een ‘digitale dienstenbelasting, waarmee grote digitale spelers als Facebook, Google en X eindelijk een financiële bijdrage gaan leveren aan de samenleving’. Ook D66 en PvdA-GroenLinks willen zo’n belasting.

Encryptie

Vertrouwelijkheid van communicatie is essentieel voor fundamentele rechten en onze democratische rechtsstaat. Aanbieders van communicatiediensten moeten daarom door de overheid in staat worden gesteld om veilige diensten te kunnen blijven leveren. De regering moet de ontwikkeling, de beschikbaarheid en de toepassing van encryptie daarom zoveel mogelijk stimuleren. Dit betoog vindt weerklank bij PvdA-Groenlinks, PvdD, Volt en BVNL, die allen niet willen tornen aan end-to-end encryptie. PvdA-GroenLinks wil het recht op end-to-end encryptie vastleggen en PvdD wil het in stand houden. Voor Volt is ‘het afzwakken van end-to-end- encryptie ten behoeve van schijnveiligheid onaanvaardbaar’. BVNL is ‘vastberaden om het behoud van encryptie te waarborgen, omdat dit essentieel is voor de bescherming van persoonlijke gegevens en het communicatiegeheim’. 

In het verlengde is NLconnect geen voorstander van maatregelen die de vertrouwelijkheid van communicatie op andere wijze in gevaar brengt, zoals client side scanning. Ook dat geluid is bij partijen te horen. PvdA-GroenLinks wil dat Nederland in internationaal verband opkomt voor de vertrouwelijkheid van communicatie en PvdD wil dat ‘de voorgestelde EU ‘chatcontrol’, waarmee alle digitale communicatie gescand wordt’ er niet komt. FvD wil dat ‘de sleepwet’ wordt ingetrokken en Christenunie wil ‘geen surveillancestaat’. En ook NSC vindt dat 'Nederland zich hard moet maken tegen de invoering van deze omzeiling van het digitale briefgeheim'.

Digitalisering van de zorg

VVD, JA21 en 50PLUS besteden aandacht aan de inzet van IT en digitalisering in de zorg. Zo wil de VVD ‘digitale zorgdiensten en technologie die de zorg beter inrichten, kwaliteit van leven verbeteren of werk uit handen nemen definitief onderdeel maken van de zorgverlening’.  JA21 wil verdere implementatie van digitale gezondheidstoepassingen ‘zoals virtuele consulten en online therapie, kunnen de toegang verbeteren en wachttijden verkorten’ en ook inzetten op ‘bijvoorbeeld smart homes, telemonitoring, teleconsultatie, telediagnostiek en telebehandeling’. 50PLUS zet in innovatie en IT om de zorg betaalbaar te houden. 

AI

Ten slotte is in veel programma aandacht voor Kunstmatige Intelligentie. De partijen schetsen daarbij vrij eensgezind de kansen en de risico’s, met name op ethisch vlak. CDA valt het als volgt samen: ‘Technologische ontwikkelingen als Artificiële Intelligentie (AI) bieden toekomst. We moeten ons wel bewust zijn van de risico’s. Techniek moet niet leidend zijn, maar staat ten dienste van onze waarden en normen. Dit vraagt om een stevige Europese inzet en landelijke borging’.