Glasvezel in 2019: de 10 belangrijkste trends

1: Glasvezel is de snelst groeiende breedbandtechnologie

Onder consumenten is glasvezel de populairste breedbandtechniek: glasvezel groeit harder dan kabel, terwijl DSL al jaren alleen maar klanten verliest. Per kwartaal komen er ongeveer 23.000 glasvezelabonnees bij. Inmiddels hebben bijna 1,2 miljoen huishoudens een glasvezelabonnement, zo blijkt uit de Telecommonitor van ACM. Dat is een marktaandeel van ruim 16%. In 2016 was dat nog zo'n 14%, volgens onderzoeker Telecompaper. Het marktaandeel van kabel groeit ook, maar veel minder hard.

2: Steeds vaker Gigabit-snelheid

Het is natuurlijk niet verwonderlijk dat glasvezel in trek is. Op de consumentenmarkt is het de enige techniek waarmee abonnementen met Gigabit-snelheid worden aangeboden. Glasvezelproviders Open Fiber en Tweak pionieren al sinds respectievelijk 2012 en 2014 met Gigabit snelheden. Maar inmiddels maken steeds meer providers daar werk van, waaronder Jonaz, SNLR en Netrebel.

Ook de overheid erkent het evidente belang van Gigabit snelheden inmiddels: in juli gaf het kabinet in het Actieplan Digitale Connectiviteit aan er naar te streven dat in 2023 een grote meerderheid van de huishoudens de beschikking heeft over een Gigabit verbinding. Gigabit verbindingen zijn ook de standaard voor verbindingen naar en tussen datacenters en internet exchanges door middel van backbone-kabels.

Omdat Gigabit internet ook via kabel heel goed mogelijk is - DELTA en VodafoneZiggo hebben aangekondigd op korte termijn te zullen komen met een Gigabit-aanbod - zetten glasvezelproviders nu de volgende stap: in het project Glasvezel de Wolden is Tweak de eerste provider van Nederland die verbindingen van 10 Gigabit aan consumenten gaat leveren.

3: Aanleg van FttH trekt weer aan, komt vooral in het buitengebied op stoom

De aanleg van glasvezel trok in 2018 weer aan. Sinds een jaar is het aantal nieuw aangelegde glasvezelaansluitingen voor consumenten gegroeid van 100 duizend naar 150 duizend per jaar, zo becijferde Stratix onlangs. De meeste huizen die tegenwoordig worden aangesloten met glasvezel, staan in het dunbevolkte buitengebied. Vaak zijn het initiatieven waar inwoners kunnen kiezen uit meerdere providers.

Op plaatsen waar tot heden geen snelle internetverbinding lag, levert glasvezel een belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid, het ondernemersklimaat en de werkgelegenheid. Ook wordt krimp in agrarische gebieden voorkomen en zorgt de nieuwe infrastructuur er voor dat inwoners klaar zijn voor alle toekomstige digitale ontwikkelingen op het gebied van werken, wonen, studeren, veiligheid en zorg op afstand.

Langzaam maar zeker kleurt de glasvezelindustrie deze 'witte gebieden' in. In veel gemeenten is de vraagbundeling inmiddels succesvol afgerond en is de aanleg aanstaande, gaande of afgerond!

Zo is Glasvezel Buitenaf (CAIW/Delta Fiber) bezig met de aanleg in de buitengebieden in grote delen van Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant, Utrecht en het Groene Hart, waarmee het bedrijf de uitrol in eerdere jaren voortzet. In veel andere gemeenten heeft CAIW/Delta Fiber de vraagbundeling onlangs succesvol afgerond. Ook Glasdraad legt momenteel FttH aan, in het buitengebied van Westerwolde en Stadskanaal. Het bedrijf heeft in 2018 tevens een geslaagde vraagbundeling in delen van het Groene Hart achter de rug. In De Marne (Groningen) zijn Rodin en Kabelnoord begonnen met de aanleg van een FttH-netwerk dat uiteindelijk bijna 14.000 Groningse adressen in het buitengebied moet omvatten. En in Fryslân start Kabelnoord dit najaar in Tytsjerksteradiel en de graafwerkzaamheden voor het nieuwe glasvezelnetwerk van ongeveer 22.000 percelen in het Friese buitengebied. In sommige gebieden zijn zelfs meerdere aanbieders actief met vraagbundeling.

Daarnaast zijn ook kleinere - soms coöperatieve - initiatieven in 2018 aan de slag met glasvezel-aanleg in het buitengebied. Zoals in Rucphen door een lokaal initiatief in samenwerking met TeleZuid, in Hollands-Kroon door een lokaal initiatief en Kabeltex, in Horst aan de Maas door een lokaal initiatief en in Drenthe door RE-NET (Rendo) en de coöperatie Sterk Midden Drenthe. Ook de kleinere netwerkeigenaren Kabeltex, CAI Harderwijk, Rekam en HSL-net zijn in hun verzorgingsgebieden druk bezig in het buitengebied.

4: 'Slapende reus' KPN/ Reggefiber ontwaakt

Er wordt dus veel glasvezel aangelegd in de buitengebieden, en dan vooral door kleinere en middelgrote marktspelers. In de kernen, waar veelal reeds kabel ligt, is het animo voor FttH-aanleg aanzienlijk lager. Toch zijn ook daar successen te melden. Zo legt E-Fiber FttH aan in de gehele gemeente Zeevang en in het Land van Cuijk. Het bedrijf is ook gestart met de aanleg in enkele kernen in de gemeenten Oss en 's-Hertogenbosch. Daarnaast zijn de kleinere kabelbedrijven als KT Waalre en Sk Pijnacker actief met het verglazen van hun bestaande HFC-kabelnetwerken. In navolging van CAI Harderwijk en Kabelnoord rondde SK Veendam in juli 2018 die operatie zelfs geheel af. 

KPN blijft, dankzij de overname van Reggefiber in 2014, de partij met het grootste aantal glasvezelaansluitingen. Maar omdat KPN sinds die overname alleen nog in nieuwbouw FttH aanlegt, ligt het aantal nieuwe aansluitingen anno 2018 veel lager dan in de periode voor de overname van Reggefiber. Voor de breedband-industrie was de afgelopen tijd de grote vraag vooral wanneer slapende reus KPN zich weer gaat mengen in het FttH-strijdperk met nieuwe aanleg of door overnames. De NOS heeft becijferd dat als de aanleg van FttH - hoewel die dus weer aantrekt - in dit tempo doorgaat, het nog zeker vijftig jaar voordat alle huidige huishoudens in Nederland glasvezel hebben (nog ongeveer 5 miljoen woningen te gaan). De druk op KPN wordt ondertussen opgevoerd door kleinere en middelgrote glasvezelpartijen en door de in DOCSIS 3.1 investerende kabelbedrijven DELTA en VodafoneZiggo. Het antwoord kwam op 28 november 2018 toen zowel KPN als T-Mobile aankondigden (weer) te gaan investeren in glasvezel. 

5. De aanleg wordt steeds slimmer

Het grootste gedeelte van een glasvezelnetwerk bevindt zich onder de grond en wie een netwerk wil aanleggen of wil reconstrueren zal dus moeten graven. Dat gebeurt met steeds slimmere technieken, machines en methoden. Waar vroeger uitsluitend graafmachines werden ingezet, zijn er tegenwoordig civiele ploegen die (borstel)frezen, pneumatisch persen, gestuurd boren of met grondradar de ondergrond eerst in kaart brengen

Sinds enkele jaren worden borstelgraafmachines ingezet, die - anders dan minigraafmachines - geen sleuven graven maar met roterende borstels de geul frezen. Hierdoor kan er sneller gewerkt worden en neemt ook het aantal graafschades af. tevens worden er in risicovolle te leggen tracés mobiele grondzuig-technieken ingezet op schades en calamiteiten te voorkomen.

Waar open graaf- of freeswerkzaamheden niet mogelijk zijn door obstakels als asfalt en bomen kan pneumatisch worden geperst met een zogenaamde bodempersluchtraket of raketboor. Voor langere sleufloze trajecten wordt gewerkt met horizontaal gestuurd boren, oftewel horizontal directional drilling (HDD).

Een andere techniek is grondradar, waarmee snel inzichtelijk kan worden gemaakt wat er aan kabels en leidingen en andere objecten in de grond ligt. Hele trajecten waar glasvezel wordt aangelegd worden dan ook met behulp van een grondradar digitaal in kaart gebracht. MapXact (onderdeel van VolkerWessels Telecom) en Gasunie werken zelfs aan een grondradartechnologie waarmee door automatische objectherkenning een duidelijke en complete 3D-weergave van de ondergrond kan worden gerealiseerd. Ondergrondse kabels en leidingen worden door de grondscanner automatisch herkend en direct én begrijpelijk omgezet naar een tablet of computerscherm. Indien alles op deze wijze in kaart gebracht is en men weet waar alle kabels en leidingen liggen, kan er ook gebruik worden gemaakt van frees-technieken die de uitrolsnelheid zullen verhogen, met name in buitengebieden.

6: Vraag naar Internet-only groeit

Steeds meer glasvezelproviders kiezen er voor om consumenten de mogelijkheid te bieden uitsluitend internet af te nemen. Net als bij DSL, maar anders dan bij kabel, is dat bij glasvezel technisch gezien relatief eenvoudig te realiseren. Maar anders dan bij DSL gaat het over serieuze snelheden! De vraag naar 'internet-only'-abonnementen is in het eerste kwartaal van 2018 volgens Pricewise gestegen naar 20% van de afgesloten nieuwe abonnementen. Partijen met internet-only via FttH zijn onder meer Caiway, Kabelnoord, Tweak en Kabelnet Veendam. Deze providers onderstrepen daarmee het onderscheidend vermogen van FttH en vergroten de keuze voor de consument.

Er zit wel een kanttekening aan deze ontwikkeling: sommige providers kiezen er voor om helemaal niet te beginnen met een televisie-aanbod of stoppen daar mee. Niet omdat er geen vraag naar TV pakketten is, maar omdat het lastig is om op te boksen tegen de inkoopmacht en exclusieve content bij de grote spelers VodafoneZiggo en KPN. De overheid heeft dit probleem inmiddels onderkend: in het Actieplan Digitale Connectiviteit heeft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat aangegeven dat de mogelijke risico's van exclusieve content in de nota omroepdistributie zullen worden behandeld, die later in 2018 zal worden gepubliceerd.

7: Glasvezel is randvoorwaardelijk voor 5G en de Gigabit society

NLconnect wil werk maken van de Gigabit society en heeft als doel dat alles en iedereen de beschikking krijgt over toekomstvast breedband. De Gigabit Society behelst een volledig verbonden samenleving, waar iedereen, elk huis, elk bedrijfspand, elke auto, elk mobiel device en elk ander apparaat tweeweg communicatie heeft door middel van Gigabit breedband met een zeer lage vertraging (latency). Hierdoor kunnen mensen, machines en hun omgeving in realtime intelligent samenwerken. Het gaat dan om concepten als energietransitie, augmented reality, virtual telepresence, internet of things, cloud computing, big data, safety en automated living. Steden worden smart cities en er worden grote transformaties verwacht in bijvoorbeeld de zorg, onderwijs, mobiliteit en veiligheid. De verwachtingen rondom de Gigabit Society zijn in elk geval hooggespannen.

Om bredere dekking van hoogwaardige Gigabit verbindingen en verbetering van de latency responstijden mogelijk te maken is natuurlijk uitrol van heel veel glasvezel nodig. Het gaat dan naast verbindingen naar panden vooral ook om verglazing van de backbone van mobiele netwerken. Immers, een draadloze verbinding gaat vaak voor 99% van de 'reis' over een vaste lijn. Mobiele netwerken moeten veel fijnmaziger worden bij de introductie van 5G. Maar ook verschillende objecten met sensoren of objecten die moeten worden aangestuurd worden steeds vaker voorzien van een snelle glasvezelverbinding, zoals bruggen, sluizen, waterkeringen, lantaarnpalen en matrixborden. Met andere woorden: al deze initiatieven hebben heel veel glasvezel nodig.

8. Steeds meer bedrijven aangesloten op FttO

De markt voor zakelijk glasvezel groeit al jaren. Begin 2016 omvatte de ODF-access markt (de markt voor wholesale zakelijke glasvezelaansluitingen, oftewel FttO) ongeveer 75.500 aansluitlijnen. Eind 2017 waren dat er al 91.000. Gemiddeld komen er zo'n 1.000 tot 2.000 aansluitlijnen per kwartaal bij!

Dat is ook logisch, want zaken via het internet doen wordt voor steeds meer bedrijven belangrijker. Naast toepassingen als een website, mailen en online bankieren worden ook andere breedbandtoepassingen gemeengoed. Steeds minder bedrijven hebben een lokale server, steeds meer bedrijven werken in de cloud, hebben een webshop, versturen grote (video)bestanden of hebben bijvoorbeeld camerabewaking. De dynamiek in diensten is enorm.

Bedrijven stellen daarbij andere eisen aan de verbinding dan consumenten, vooral qua beveiliging, support, redundantie en continuïteit, maar ook qua openheid en de breedheid van het dienstenaanbod. De veiligheid van de verbinding is daarbij vaak belangrijker dan de internetdienst: de verbindingen met datacenters, maar ook tussen verschillende locaties van een bedrijf of een groep samenwerkende bedrijven gaan steeds meer buiten het open internet om. Onder meer KPN en Eurofiber zijn op deze markt actief, maar ook andere spelers roeren zich. Zo sloot Cbizz afgelopen jaar bedrijventerreinen aan in de gemeenten Rotterdam, Hendrik Ido Ambacht, Halderberge, Houten en Midden-Delfland. En NDIX heeft inmiddels meer dan 100 bedrijventerreinen aangesloten, via meer dan 55 glasvezelpartners.

9: Interesse van private investeerders in FttH groeit, maar ook de overheid investeert mee

De interesse van binnen- en buitenlandse private investeringsmaatschappijen in FttH neemt toe. Zo heeft de Britse fondsbeheerder Arcus Infrastructure Partners onlangs een meerderheidsbelang verworven in E-Fiber en nam de Zweedse investeerder EQT begin 2018 het netwerk van CIF en het dienstenbedrijf CAIW over. Het Rotterdamse L2Fiber, dat in de komende 5 jaar een glasvezelnetwerk wil aanleggen naar alle 295.000 woningen in de gemeente Rotterdam, wordt ondersteund door investeringsmaatschappij Highland Group Holdings, terwijl de Belgische investeringsmaatschappij TINC investeert in de glasvezelnetwerken van Glasdraad. Kleine en middelgrote telecomspelers nemen daarmee het voortouw in de aanleg van nieuwe FttH-netwerken.

Ook de overheid investeert inmiddels mee. Conform de staatssteunregels beperkt de overheidssteun zich tot de buitengebieden: daar waar geen HFC-kabelnet ligt. Woonkernen met een kabelnetwerk zijn uitgesloten van steun met belastinggeld, ter voorkoming van oneerlijke concurrentie met bestaande marktpartijen. Binnen die mogelijkheden investeren verschillende overheden in de aanleg van glasvezel.

Voor de aanleg van FttH in het buitengebied van Fryslân ontvangt Kabelnoord een marktconforme achtergestelde lening van € 35 miljoen van de provincie Fryslân. Voor de aanleg in Groningen is 40 miljoen euro beschikbaar gesteld door middel van de subsidieregeling 'Snel Internet Groningen' van onder meer de provincie Groningen. Bij de uitrol van het snelle internet in Groningen krijgen de negen aardbevingsgemeenten voorrang. En in april 2018 kregen 10 gemeenten in de regio Rivierenland als eerste Nederlandse regio toestemming van de Europese Commissie om zelf een glasvezelnet aan te leggen in het buitengebied, in dit geval naar circa 12.000 adressen waar marktpartijen geen snel internet (gaan) leveren.

Daarmee is een nieuwe trend zichtbaar. 'Als er één grote, collectieve wens uit de verkiezingsprogramma's van 2018 druipt, dan is het de wens van veel partijen voor supersnel internet', aldus dagblad Trouw na de bestudering van de verkiezingsprogramma's voor de gemeenteraadsverkiezingen begin 2018. De overheid en burgers nemen steeds minder vaak een afwachtende houding aan waar het gaat om glasvezelaanleg.

10: Vraag(bundeling) blijft de grootste uitdaging

Op verschillende plaatsen in het land wordt door verschillende betrokkenen enthousiast 'gevraagdbundeld', zowel op de consumentenmarkt als voor bedrijven. Soms zelfs door meerdere partijen tegelijkertijd. En veelal met succes. Maar er zijn ook projecten die blijven hangen in de vraagbundelingsfase. Dat komt dan vooral omdat consumenten onvoldoende enthousiast zijn over een glasvezelaansluiting of omdat zij overstapdrempels ervaren. Uit cijfers van het Telecompaper Consumer Insight-panel staat het niet willen veranderen van e-mailadres in de top 5 van overstapdrempels. NLconnect pleit daarom al een tijdje voor een wettelijke regeling rondom e-mail forwarding.

Ook het gegeven dat de twee grote - verticaal geïntegreerde - telecompartijen kunnen beschikken over exclusieve content werkt vertragend op de vraagbundeling door kleinere partijen. De grote partijen kunnen hun eigen content namelijk exclusief voor zichzelf houden en in de praktijk gebeurt dat ook. Kleinere providers, die vaak bij de vraagbundeling zijn betrokken en van nature qua contentinkoop al een slechtere onderhandelingspositie hebben, staan met lege handen. Die vorm van machtsmisbruik heeft er inmiddels al toe geleid dat Tweak de handdoek in de ring heeft geworpen waar het gaat om de eigen TV dienst. Dit issue staat inmiddels gelukkig op de radar van de landelijke overheid, getuige het Actieplan Digitale Connectiviteit waarin de nodige aandacht wordt besteed aan de 'mogelijke risico's van exclusieve content'.